Patronen wijzen ons de weg! Terugblik op inspiratiecafé met Christian Köppe

Wereldwijd onderzoeken wetenschappers in tal van disciplines het patroon achter succes, in de verwachting daarvan te kunnen leren. Op 14 februari liet Christian Köppe, informaticadocent en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht, in het TLL inspiratiecafé zien hoe patterns kunnen worden gebruikt om van onderwijspraktijken te leren.

Het idee komt oorspronkelijk uit de architectuur waar men ontwerpelementen ging beschrijven die succesvol waren, een manier om ervoor te zorgen dat deze tacit knowledge niet vergeten zou worden. Door de opgedane kennis te bewaren en te openbaren kan deze vervolgens door anderen worden gebruikt. Deze patterns-werkwijze bestaat al zo’n halve eeuw.

Onderzoek naar patterns

Patterns-onderzoekers bekijken hoe ze uit bestaande situaties patronen kunnen abstraheren. Vervolgens stellen ze de vraag of deze patronen valide zijn en de essentie weergeven van een mechanisme, dat ook in een andere situatie effectief is. Köppe ziet patterns als een manier om de kloof tussen onderwijstheorie en praktijk te vullen. Wat bedenken onderwijsonderzoekers in hun kamer en wat gebeurt er daadwerkelijk in het klaslokaal? In feite kan elk onderwijsmodel als een configuratie van patronen worden beschreven. Zo’n patroon kan elke omvang hebben van Flipped Classroom tot Question Boomerang.

Patronen krijgen niet automatisch een pattern-stempel. Een beschrijving van een patroon moet eerst door de ballotage van andere onderzoekers en praktijkmensen van de wereldwijde patterns-gemeenschap. Dat gebeurt doorgaans tijdens workshops in internationale conferenties. Patronen die in een review goed zijn bevonden worden gepubliceerd, bijv. in conference proceedings of via europlop.net.

Toepassingen in het onderwijs

Sinds de jaren negentig worden patterns ook in het onderwijs toegepast. Dat heeft al praktisch toepasbare onderwijselementen opgeleverd. Denk aan de Question Boomerang: een docent die een vraag krijgt kan besluiten om deze niet zelf te beantwoorden, maar hem ‘terug te gooien’, misschien na de vraag te herformuleren of met de tegenvraag ‘Wat denken jullie?’. Zo wordt de kennis van leerlingen geactiveerd en worden ze gestimuleerd om zelf na te denken.

Een tweede patroon paste Christian Köppe tijdens het inspiratiecafé toe: de Surprise Beginning. Begin al voor de les met iets onverwachts: laat een intrigerend plaatje zien of speel een muziekje af, waardoor de leerlingen zich afvragen wat dat met de les te maken heeft. Met als effect dat ze niet kunnen wachten tot de les begint. De docent is zo minder energie kwijt aan het verkrijgen van aandacht. Voorwaarde is wel dat hij of zij er een goed verhaal bij heeft.

Docenten kunnen patterns ook toepassen bij de inzet van ICT in hun onderwijs. Voor een docent die niet gewend is aan online lesgeven is een Flipped Classroom een hele onderneming. Daarentegen kan hij ook een start maken met enkele elementen (lees: patterns) die goed werken, zoals screencasting en het gebruik van huiswerk van de afgelopen week in de les: feedback geven. Door leerlingen en studenten vooraf te confronteren met hun misconcepties of problemen, krijgt de uitleg in de les zo meer betekenis.

Voor meer informatie

• Een korte introductie is op deze website te vinden: europlop.net
• Bij Carnegie Mellon is een Open Patterns Repository for Online Learning Systems opgezet
• Voor vragen kan Christian Köppe ook direct worden benaderd

Auteur: Frans van Dam (Freudenthal Instituut)